NGHỆ THUẬT & CUỘC SỐNG
Tiếng cười trong Opera
Nguyễn Tiến Mạnh
01:42 - 22/06/2024
228
Đã có nhiều tác phẩm gây được tiếng cười ngay từ trong ý nghĩa sâu xa và thâm thuý của ca từ. Tiếng cười trong âm nhạc còn được mở rộng và đôi khi chỉ là những điểm xuyết bằng biểu hiện thoảng qua trong sắc thái của giọng hát, giai điệu, tiết tấu âm nhạc, sự mô phỏng bằng các nhạc cụ, nhưng lại gây ấn tượng bất ngờ và khó quên, hay tiếng cười còn được nghệ thuật hoá mà đôi khi người nghe phải để ý lắm mới nhận ra.
Opera Buffa (Hài kịch)
Vào cuối thế kỷ XVIII, xuất hiện Opera hài kịch hay còn gọi là Opera Buffa - thể loại này trong âm nhạc cổ điển Đức - Áo gọi là Opera Singspiel, phát triển song song với Opera nghiêm trang, còn gọi là Opera Seria. Opera Buffa chuyên đề cập tới những vấn đề hài hước, châm biếm trong xã hội thời bấy giờ, tạo nên những tiếng cười mỉa mai đầy trào phúng.
Xuất phát từ bối cảnh lịch sử, xã hội, Opera hài kịch ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu thoát khỏi sự gò bó của Opera nghiêm trang, nó chứa đựng những ước mơ, hoài bão mang tính dân chủ sâu sắc. Trong đời sống xã hội, tiếng cười thể hiện tinh thần lạc quan, yêu đời, niềm tin vào cuộc sống của các tầng lớp nhân dân. Trong Opera hài kịch, bằng các thủ pháp sáng tác, các nhạc sĩ đã tạo ra những bức tranh trào phúng chân thực. Âm nhạc dí dỏm, ngôn ngữ và hành động kịch được biểu hiện qua những tình huống, chân dung các nhân vật biếm họa, giọng điệu đầy ẩn ý, mang tính mỉa mai.
Nếu như tiếng cười trong Opera hài hước là sự châm biếm, mỉa mai hay đả kích thói hư, tật xấu của một cá nhân, một trào lưu, thì trong Opera nghiêm trang, tiếng cười thường thể hiện tính cách đặc trưng, làm nổi bật rõ nét hình ảnh, tâm trạng, xu hướng cá tính của nhân vật.
Tiếng cười có thể được chính các nhạc sĩ viết ra bằng nốt nhạc hay có thể do chính sự biểu cảm, diễn đạt cảm xúc của người nghệ sĩ trên sân khấu khi thăng hoa, hay là ý đồ dàn dựng của đạo diễn, tùy theo vở diễn.
Tiếng cười đặc biệt quan trọng trong Opera và thường được viết trong các Operetta. Đó có thể là những tính huống hài hước trong các vở hài kịch, trong Operetta, hoặc là những tình huống trong chính Opera nghiêm trang mà các nhân vật bắt buộc phải cười để khắc họa hình ảnh nhân vật mà ở thời điểm đó phải thể hiện, hoặc biểu hiện một điều gì đó mà tác giả muốn nói. Những tình huống cười đó thông qua các Aria hoặc các đoạn hát ngắn (cho các giọng solo), hoặc cho một nhóm đồng thanh hay cả dàn hợp xướng phụ họa theo.
Tiếng cười hóm hỉnh, hay sự đả kích, châm biếm
Hẳn người yêu nhạc cổ điển đều biết đến vở Operetta “Die Fledermaus - Con Dơi” của J.Strauss. Đây là một vở Operetta nổi tiếng và thường được người Áo biểu diễn trong ngày đầu năm mới, bởi sự hài hước, vui nhộn của các nhân vật và âm nhạc mang phong cách đặc trưng của Strauss, với những nét giai điệu Walzer trứ danh của Áo, thật sự có ý nghĩa bởi sự kết hợp đa văn hóa …
Mỗi nhân vật sẽ mang đến những tiếng cười khác nhau, nhưng nổi bật là nhân vật Adele và tiếng cười của cô. Arietta được viết cho giọng soprano, được gọi là “Laughing song - bài hát cười” và tiếng cười được nhạc sĩ viết bằng nốt nhạc. Điều đó có nghĩa là nhân vật sẽ bắt buộc phải cười ở những đoạn tác giả muốn nhân vật cười, bên cạnh sự sáng tạo cá nhân. Là một trong những bản solo tuyệt hay dành cho giọng soprano, được sử dụng các kỹ thuật thanh nhạc đặc trưng cho giọng nữ cao như passage, staccato… vừa dễ lại vừa khó. Dễ vì đã có sẵn nốt nhạc để thể hiện tiếng cười theo đúng cữ giọng đó, nhưng khó là người ca sĩ sẽ bị gò bó khi thể hiện tiếng cười theo từng cảm nhận riêng.
Nhà soạn nhạc J. Strauss đã để cho khán giả thấy những gợi ý khi phụ nữ cười khoái trí pha chút châm chọc trong âm nhạc của ông thông qua giọng Adele như thế nào. Hoặc như bản Annen Polka của J. Strauss - Schwipss Lied trong vở Eine Nacht in Venedig. Là bài hát của một cô gái say rượu, quên quên, nhớ nhớ, với những bước chân loạng choạng. Khi nghe bài hát, chúng ta sẽ hình dung được một cô gái khi uống quá chén sẽ bốc đồng và mất kiểm soát như thế nào.
Sau đây chúng ta cùng nghe “Aria Mein herr Marquis” trích trong vở Opera “Die Fledermaus” ( Con dơi), của NS Johann Strauss II, do nghệ sĩ giọng Soprano: Patricia JANEČKOVÁ trình bày cùng dàn nhạc GH Janáček, chỉ huy Heiko Mathias Förster.
Tiếng cười hóm hỉnh của Manon trong vở Opera “Manon Lescaut” của Daniel Auber
Trong Opera cổ điển, chúng ta có 3 vở được sáng tác dựa trên cùng một cảm hứng từ tiểu thuyết Manon Lescaut của nhà văn Abbe Prevos (1731). Trong đó có Manon Lescaut của G. Puccini, Manon của Massenet và Manon Lescaut của Daniel Auber. Tuy nhiên vở Opera hài Pháp của Auber là ít được dàn dựng hơn cả.
Các vai Manon trong cả 3 vở Manon Lescaut luôn là vai nữ chính và khó. Manon của Auber thì phải diễn hài bên cạnh những kỹ thuật thanh nhạc. Manon luôn có những đòi hỏi khắt khe, các đoạn chạy, các kỹ thuật vượt trội. Đây cũng là cơ hội để các giọng soprano thể hiện kỹ thuật cá nhân, phong cách đặc trưng và khả năng biểu diễn của mình.
Bản Aria “C`est l``histoire amoureuse`` hay còn gọi là “L``eclat de rire” còn được gọi là bản “Laughing song - bài hát cười”. Trên thực tế nó không phải là một Aria lớn, đứng độc lập, nhưng bởi sự độc đáo và hấp dẫn của bản Aria này mà có rất nhiều nghệ sĩ nổi tiếng thế giới lựa chọn biểu diễn, thu âm.
Tiếng cười đại diện cho sự nham hiểm và xấu xa
Nhắc đến tiếng cười đại diện cho sự nham hiểm và xấu xa có thể nhắc tới nhân vật phản diện là Lago trong Oera “Otello” của Giuseppe Verdi. Aria lớn "Credo in un Dio crudel", aria tuyên bố quan điểm đen tối của Lago, nó thường được chèn một tiếng cười độc ác vào đoạn kết. Tiếng cười này không được ghi trong bản nhạc của Verdi, vì thế có người cười có người không, nhưng khi kèm thêm tiếng cười vào đoạn độc thoại này luôn gây ấn tượng rất mạnh mẽ đối với khán giả. Tuy nhiên, để cười ra được tâm thái ác độc là rất rất khó. Khóc luôn dễ dàng hơn cười.
Một dẫn chứng khác, có thể nhắc tới bản aria được viết theo phong cách serenade cho giọng Bass Bariton của con quỉ Mephistophele trong Opera Faust của Charles Gounod. Con quỷ đã hát bản Serenade này bên ngoài cửa sổ chế giễu Margueriete khi cô từ chối yêu và sau đó cô đã sinh con cho Faust.
Tiếng cười ở đây rõ ràng là tiếng cười của ma quỷ, nó được viết thành nốt nhạc trong bản nhạc và người nghệ sĩ bắt buộc phải thể hiện khả năng cười, khả năng biểu cảm thông qua giọng hát và tiếng cười. Đoạn đầu được cười bằng 2 quãng 8, đoạn 2 được cười cao hơn, nhấn mạnh hơn, khoái trá hơn bằng 3 quãng 8. Cả 2 lần cười đều có phần đệm đi kèm.
Sau đây là tiếng cười của con quỉ Mephistophele trong opera “Faust” của Charles Gounod, do nghệ sĩ Jules Barbier thể hiện.
Tiếng cười độc ác của chú hề trong Opera “Pagliacci” của Leoncavallo
Đây là tiếng cười chua chát được viết về sự ghen tuông, ngoại tình và giết người. Một tiếng cười giết người rất ngắn gọn của tên hề với người vợ trẻ không chung thủy.
Điều đặc sắc trong Opera là nó biết kết hợp và làm nổi bật những sắc thái của tiếng cười với âm nhạc, có thể kết nối những khoảng trống hoặc tạo những khoảng lặng bằng tiếng cười, có thể phân chia, ngắt, nghỉ, nhấn nhá... như một giọng điệu tự nhiên, rất đời thực thông qua âm nhạc.
Từ tiếng cười trong âm nhạc của Verdi hay của Mozart, của Rosini có rất nhiều, rất tinh tế và nó được sáng tạo bằng các thủ pháp thiên tài, nhiều khi những tiếng cười này được ẩn trong ngôn ngữ, tâm trạng. Ví dụ như nhân vật Ricardo cười trong cay đắng, đau khổ khi biết mình sắp chết bằng những nốt nhạc staccato như nấc lên từng đợt; hay là tiếng cười được đặt trong sự hỗn loạn hài hước hay sự vui nhộn của các anh hề, người thợ cạo, người làm tóc, người hầu thành bà chủ hoặc các tầng lớp quý tộc rởm... Từ cổ điển, đến lãng mạn Mozart, Rossini... hay đến âm nhạc đương đại tác giả Bernstein và nhiều tác giả nữa trong các sáng tác đều có lồng ghép những tiếng cười ẩn ý.
Tiếng cười có thể thâm thúy, sâu cay, mỉa mai, cay đắng hay độc ác hay chỉ đơn thuần là tiếng cười giải trí sẽ được thể hiện một cách tinh tế thông qua âm nhạc. Nó còn được biểu hiện bằng trang phục, trang điểm, bằng sự dí dỏm của người biểu diễn hay sự duyên dáng của nhạc trưởng... Tất cả tổng hợp lại để tạo nên một tác phẩm Oera kinh điển và bác học.
Ngày nay, Opera càng được yêu thích hơn bởi yếu tố duyên dáng hài hước trong Opera hài kịch, trong Operetta và sự tăng, giảm tính kịch trong Opera nghiêm trang càng được chú ý.
Tin tức liên quan
Hồ Gươm Opera
Quy định
@ Bản quyền thuộc về Hồ Gươm Opera